Зомбі-хорар у Беларусі быў, а кнігі пра яго – не. Пакуль Уладзімір Садоўскі не выдаў “1813” з аднайменнай навэлай і апавяданнямі. Калі мёртвыя французы вас не цікавяць, вось іншая іпастась Уладзіміра: ён краязнаўца. Вядзе блог, асаблівая цікаўнасць – да міжваеннай архітэктуры. І да машын.

Нам аўтар хорару распавёў пра няпросты пісьменніцкі лёс, сакральны для тутэйшых пераход да “мовы” і гістарычныя непаразуменні.

НАБАЛЕЛАЕ

Гісторыю сваёй краіны большасць людзей успрымае праз міфы. Калі казаць пра гарады, шмат хто ідэалізуе Вільню. Гродна многія лічаць ледзь не самым беларускім горадам, хаця, як мне здаецца, у тым жа Гомелі ладзіцца нашмат больш беларускіх ініцыятыў.

Ёсць ідэалізацыя “больш еўрапейскай” Заходняй Беларусі ўпіку нібыта “савецкаму” ўсходу краіны. Кшталту “бальшавікі не паспелі моцна «сапсаваць» заходніх беларусаў”. Калі такая розніца і была, то за 80 гадоў нівелявалася. Сёння гэты падзел на заходнікаў і ўсходнікаў штучны. Я калісьці сам быў у палоне гэтых ідэй, але калі прыехаў турыстам у Мсцілаў, з якога можна пехам дайсці да мяжы з Расіяй, быў у шоку ад таго, наколькі “заходнім” аказаўся гэты горад.

Маладзечна падабаецца тым, што кожная гістарычная эпоха не вынішчала папярэднія, але будавалася на новым месцы: так узнікла Гелянова, савецкая забудова на плошчы… Такая вось утопія. Нездарма Маладзечна, як і Мінск, называлі Горадам Сонца. Калі пабудаваць па Маладзечне адмысловы экскурсійны маршрут, можна вандраваць не толькі ў прасторы, але і ў часе.

СТРАЧАНАЯ СПАДЧЫНА

Больш за ўсё шкада міжваенных будынкаў. Яны, так бы мовіць, не паспелі толкам пажыць, многія не прастаялі і дзесяці гадоў. Сучаснікі іх не цанілі, і загады на знос пашкоджаных у вайну будынкаў падпісваліся без асаблівых сантыментаў. У прынцыпе, і зараз, амаль праз стагоддзе, мала хто цэніць тыя будынкі. На захадзе разуменне аб каштоўнасці міжваеннай архітэктуры набірае абароты, а ў нас той жа канструктывізм цікавы толькі адзінкам. Так што можна сказаць, што папулярызацыя міжваеннай архітэктуры Беларусі – адна з маіх сфер дзейнасці як краязнаўцы.

Хацелася б (не ведаю, праўда, на якія сродкі) зладзіць экспедыцыю па пошуку і фатаграфаванні міжваенных дамоў. Для пачатку — па заходняй Беларусі. Вунь што здарылася з касцёлам святога Яўхіма (в. Клюшчаны Астравецкага раёна; касцёл згарэў у чэрвені 2017 года – Н.Г.). А большасць міжваеннай архітэктуры ў малых мястэчках драўляная, яскравы прыклад – былое староства ў Гальшанах, такі жоўценькі дамок з калонамі, дзе цяпер гатэль. У ідэале, я б хацеў напісаць кнігу пра міжваенную архітэктуру Беларусі. Напрацовак ужо хапае, але ж заўсёды хочацца больш, і больш, і больш…

АД ТРАСЯНКІ ДА КУПАЛЫ

Дзед мой лічыць сябе палякам. А яшчэ ён упэўнены, што ўнукі мусяць ведаць мову продкаў. Вывучаючы польскую, я зразумеў, наколькі яна падобная да беларускай. І ўзяла мяне зайздрасць, што палякі не цураюцца сваёй мовы, а беларусы збольшага размаўляюць на мове ўсходняга суседа. З таго часу пастаніваў паціху-патроху выкарыстоўваць больш беларускай мовы ў паўсядзённасці.

Напачатку ўжываў шмат русізмаў, трасянку. Але ніхто не загаворыць адразу мовай Купалы і Коласа. Галоўнае ̶ ствараць белмоўнае асяроддзе: чытаць кнігі, глядзець фільмы ў нашай агучцы, хадзіць на імпрэзы, набіраць лексіку, практыкавацца… Вось і ўсё.

Мая кніжка таксама не ўзор высокай славеснасці, звычайны маскульт. Павінна быць усё: і масліт, і сур’ёзная літаратура, і каб яны адно адному не заміналі. Можа, з масліту чытач прыйдзе да большага?.. У прынцыпе, усё беларускае, што прадаецца, — добра для нашай культуры, нягледзячы нават на змест. Банальнае і вядомае выказванне: тады будзе мова жывая, калі на ёй будуць гопнікі ў падваротнях размаўляць і прастытуткі.

ГРУНТ ДЛЯ ЗОМБІ

У Маладзечне я ўваходзіў у літаратурны гурток “Агмень”. І нам увесь час казалі: дайце твор пра Агінскага, дайце “красівую паэму”!.. А я нават калі й думаў, што напішу пра яго, бачыў адназначна нешта трэшовае: тыя ж зомбі, падарожжы ў часе… Потым прачытаў Сэта Грэйма Сміта “Аўраам Лінкальн, паляўнічы на вампіраў” — і стрэльнула: чаму б не зрабіць такое? Галоўны герой – ёсць. І “грунт” для зомбі добры — вайна 1812 года. Пад Маладзечна была адна з апошніх бітваў, і па сведчанні гісторыкаў, яшчэ да 1814 года не ўсе забітыя былі пахаваныя, можна сказаць, ляжалі ў палёх.

Сяргей Балахонаў шкадаваў у рэцэнзіі на “1813”, што нестае гумару кшталту “Зомбі-лэнда”. А я, можна сказаць, пісаў на сур’ёзных шчах, у класічным рэчышчы з сапраўдным зомбі-пакаліпсісам і драмай. Была адна рэцэнзія, у якой выказалі экспертнае меркаванне наконт таго, што снег у зімовым лесе выглядае і гучыць не так, як апісана ў мяне. Але такіх грунтоўных дыскусій, як з Таццянай Кляшчонак (навуковы супрацоўнік музея-сядзібы Агінскага ў Залессі), у мяне больш, на жаль, не было.

Цяпер падумваю над працягам. А яшчэ мяркую выкарыстаць напрацоўкі пра 1920-1930-я гады, без зомбі, але таксама ў фантастычным рэчышчы. Альбо пра філаматаў-філарэтаў, дзе Міцкевіч і кампанія змагаюцца з пякельнымі пачварамі.

ТАКОЕ КІНО

Мяне знайшоў прадзюсар, які працуе ў кінавытворчасці Беларусі, Расіі і Польшчы. Прапанаваў прадаць правы на экранізацыю “1813”. Спачатку я, праўда, не надта верыў у сур’ёзнасць намераў, але калі ў руках апынулася падпісаная дамова, зразумеў, што ўсё сур’ёзна. Зараз працуем над сцэнаром. Яго літаратурны варыянт пішу я, але гэта мая першая работа ў такой галіне, таму для дапрацоўкі сцэнара будуць прыцягнутыя іншыя спецыялісты.

КУРАПАТЫ

Безумоўна, наяўнасць забаўляльнай установы побач з такім месцам недапушчальная. Перыядычныя акцыі карысныя, бо прыцягваюць увагу да праблемы, але эскалацыя актывізму выклікае, прынамсі ў мяне, непаразуменне. Часам гэта ператвараецца ў фарс. На маю думку, барацьбу з незаконным будаўніцтвам трэба весці ў полі заканадаўства. І барацьба гэтая, наколькі можна зразумець з паведамленняў прэсы, вядзецца даўно, проста яна ціхая і незаўважная. У прынцыпе, рана ці позна (хутчэй рана) уладальнікі ўстановы самі зразумеюць, што зрабілі дурасць, калі абралі гэтую пляцоўку. Рэстарацыя яўна не верне ім укладзеных грошай.

Тэкст: Наста Грышчук