Пісьменнік, крытык, навуковец, педагог, аўтар амаль сотні кніг – і ўсё гэта адзін чалавек. Алег Антонавіч Лойка. У 1953 годзе ён сканчвае філалагічны факультэт БДУ, а пасля – аспірантуру пры кафедры беларускай літаратуры. З гэтым факультэтам літаратар звязаў усё сваё жыцце. Тут ён абараняе кандыдацкую і доктарскую дысертацыі, працуе выкладчыкам беларускай літаратуры, у 1985 годзе становіцца загадчыкам кафедры, а ў 1991-м – дэканам факультэта. Амаль 25 год Алег Лойка ўзначальваў універсітэцкае літаб’яднанне “Узлёт”. Пачынаючы з […]

1930 год. Па справе “СВБ” пад рэпрэсіі падпалі дзясяткі беларусаў: ад малавядомых інжынераў і выкладчкаў – да народнага паэта Янкі Купалы. “СВБ” – так званы “Саюз вызвалення Беларусі”, міфічная арганізацыя, за прыналежнасць да якой НКУС саджаў, высылаў, знішчаў беларускую інтэлігенцыю. У лік ахвяраў патрапіў Максім Гарэцкі. Ён быў мультыінструменталістам. Меў не толькі літаратурны, але музычны і матэматычны таленты. Што да літаратуры, Максім Гарэцкі выступаў як аўтар мастацкіх тэкстаў, як літаратурны крытык і гісторык, як лексікограф, […]

Яны пазнаёміліся ўвесну 1861 года. Каліноўскаму – дваццаць тры, Марыі – дзевятнаццаць. Ён толькі скончыў Пецярбургскі ўніверсітэт і шукае ў Вільні працу. Яна – выпускніца прыватнага віленскага пансіёна, ведае некалькі змежных моваў, цікавіцца гісторыяй, літаратурай – і новымі ідэямі пра справядлівае грамадства, вядома. У дом Ямантаў Каліноўскага прывёў брат Марыі Юзаф: юнакі пасябравалі на глебе ідэалагічнай. Пазней Юзаф далучыцца да паўстання, якое разбурыць шчаслівую будучыню не толькі Марыі і Канстанціна, але цэлага пакалення. Іх жыццё […]

Рупар свабоды, аўтар аднаго верша ці літаратурная містыфікацыя? Паўлюк Багрым жыў у ХІХ стагоддзі. Паходзіў з сям’і каваля. Да гэтай прафесіі ён звярнуўся і сам. Але перад тым пісаў антыфеадальныя вершы, праходзіў па следстве царскіх уладаў за распаўсюд верша Яна Баршчэўскага, даў распіску, што ніколі публічна чытаць не будзе, парушыў гэтае правіла – і адправіўся ў рэкруты. Ад творчасці Багрыма сёння засталіся толькі два артэфакты: верш “Зайграй, зайграй хлопча малы…” і жырандоля ў касцёле вёскі […]

Новы сезон “Знакамітых беларусаў” пачынаем з Казіміра Малевіча. Па адных звестках ён нарадзіўся ў беларускім Копылі, па іншых – ва ўкраінскім Кіеве. Нібыта продак Малевіча быў звязаны з Каліноўскім і праз гэта сям’я мусіла бегчы ва Украіну. Ён быў старэйшым сынам у вялікай сям’і, таму пра мастацтва мог толькі марыць. Вучыцца пайшоў на агранома. Служыў дробным чыноўнікам. Але мару не пакідаў. А потым – вучоба ў студыі Рэрберга, першая выстаўка поплеч з Кандзінскім, рускія кубісты […]

Апошні Народны паэт Беларусі, хлопец з Вушаччыны, які не прызнаваў ніякай іншай мовы, акрамя вушацкай. Яшчэ пры жыцці яго называлі геніем, але сам Барадулін не прымаў ніякіх іншых азначэнняў, акрамя як “чорнарабочы беларускай мовы”. Пры вялікай колкасці кніг і ўзнагародаў Рыгор Барадулін адзначаўся вялікай сціпласцю. Так, ён казаў, што “не варты следу ад абцаса Уладзіміра Караткевіча, ужо не кажучы пра Васіля Быкава і Міхася Стральцова”. І той жа Караткевіч прысвяціў Барадуліну адзін з лепшых сваіх […]

Знакаміты беларускі рэжысёр на пачатку шляху да поспеху сутыкнуўся з традыцыйным у нас недаверам да сілаў і магчымасцяў. Так, калі юнак паехаў паступаць у тэатральную вучэльню імя Шчукіна, доўгі час пра яго не было звестак. Аднавяскоўцы – Пташук з вёскі Федзюкі на Берасцейшчыне – паспяшаліся зрабіць высновы: не паступіў, займаецца ў гэтай вашай сталіцы непатрэбшчынай… Толькі калі дырэктар вучэльні ўласнаручна напісаў да маці Пташука ліст, дзе распавёў пра талент ейнага Мішы, федзюкоўцы паверылі ў “рудога”. […]

Што распавесці пра паэта №1 у Беларусі?.. Іван Дамінікавіч Луцэвіч, нарадзіўся ў Вязынцы на Купалле, першы верш на беларускай мове – “Мая доля”… А вось і не. Сапраўдную гісторыю пра першы верш распавёў сам Купала ў лісце да сябра. Аказваецца, ён ехаў экіпажам у Мінск, а перад ім ехалі “вядомыя мне барышні вышэйшага ад мяне класу. Раптам яны выпалі з павозкі ў даволі пікантных позах. Вось гэты эпізод і падштурхнуў мяне напісаць гумарыстычны верш. З […]

Рэжысёр, які стварыў першую беларускую кінастужку – “Лясную быль”. Штопраўда, наконт азначэння “першая” маюцца спрэчкі. Справа такая: Тарыч атрымаў аванс за працу над гэтым фільмам… і знік. Пакуль рэжысёра шукалі, знялі іншы фільм – “Прастытутка”. Але выпускаць першую беларускую стужку пад такой назвай… Самі разумееце. Адзнялі і паклалі на паліцу. А там і Тарыч знайшоўся. Аказалася, увесь гэты час ён працаваў у Маскве: здымаў гістарычную стужку “Крылы халопа”, якую пасля паказвалі ў ЗША. І гэта […]

Паэтка, якая была пад забаронай у савецкі час – дэманстратыўна не прымала грамадзянства дзяржавы-злачынцы, — і па інерцыі застаецца забароненай сёння. Ларыса Геніюш – адна з найбольш значных паэтак ХХ стагоддзя. Нягледзячы на апалу, да яе ўвесь час ездзілі мастакі, музыкі, паэты, навукоўцы – квет інтэлігенцыі, што называецца. Але ў сучаснай школьнай праграме па беларускай літаратуры няма ніводнага верша Геніюш. Што і казаць: пры жыцці паэткі ў Беларусі выйшлі ўсяго два ейныя зборнікі, “Невадам з […]