Пасля аварыі на Чарнобыльскай АЭС людзі заставаліся ў няведанні. Улады хавалі праўду: “не хочам разводзіць паніку”. Але быў адзін чалавек, які насуперак усяму збіраў інфармацыю, грукаўся ў высокія кабінеты… Алесь Адамовіч адным з першых узняў у літаратуры тэму Чарнобыльскай катастрофы і яе рэальных маштабаў. Іншай вялікай тэмай Адамовіча была вайна. Яго “Карнікі” і “Хатынская аповесць” сталі асновай для фільма “Ідзі і глядзі” Элема Клімава (1985). Па словах рэжысёра, замежнікаў карціна ўражвала настолькі, што падчас сеансаў […]

“Цудоўная і няшчасная каралева, гісторыя жыцця якой больш жаласлівая, чым гісторыя праслаўленых пакутніц Ганны Болейн, Іяганны Грэй альбо Марыі Сцюарт,” – напісаў пра Барбару Радзівіл паэт Уладзіслаў Сыракомля. Барбара жыла ў XVI стагоддзі і паходзіла з магутнага роду Радзівілаў. Ні гэты факт, ні прыгажосць не дапамаглі ёй здабыць так званае “асабістае шчасце”. У 17 гадоў яна выйшла замуж – няўдала: на любімага каня муж звяртаў намнога больш увагі. І ўвогуле памёр, так што ў дваццаць […]

Барыс Кіт пражыў 107 гадоў. Ён стаў адным з самых знакамітых беларусаў сучаснасці, хоць нарадзіўся ў царскай Расіі, у Санкт-Пецярбургу, а спачын знайшоў у Германіі. У Беларусі ён пражыў 26 гадоў. За гэты час зведаў дзве акупацыі – польскую і нямецкую. У любых варунках вучыў дзяцей, і за пяць гадоў узначаліў чатыры навучальныя ўстановы. Пяць разоў Барыса Кіта арыштоўвалі. У 1944 годзе ён прабыў 30 дзён у Глыбоцкай турме, дзе кожную ноч чакаў расстрэлу. У […]

Літаратурная гісторыя Васіля Быкава пачалася з канца 1950-х . “Пазней, калі ўжо стаў аўтарам кніжак, у мяне пыталіся: як і чаму сталася тое? Што хацеў сказаць чалавецтву, якой ісціне яго навучыць? Мабыць – ніякіх ісцін; адразу адчуў, што па натуры я не прапаведнік. Тады для мяне важна было намацаць свой шлях у жыцці, неяк вызначыцца. Мне ішоў 32-гі год, а ў галоўных адносінах – пошуках свайго месца сярод людзей – я быў пачаткоўцам”. Месца сярод […]

Андрэй Тадэвуш Банавентура Касцюшка стаў нацыянальным героем у трох краінах: Беларусі, Польшчы і ЗША. Беларусь і Польшча на той час складалі Рэч Паспалітую, якую паступова раздзіралі на кавалкі суседнія імперыі, Расія і Прусія. Супраць іх Тадэвуш Касцюшка і падняў паўстанне ў 1794 годзе. У Злучаных Штатах Тадэвуш таксама адзначыўся як удзельнік вайны за незалежнасць. У кадэцкім корпусе ён меў мянушку Швед – за гарачы нораў, як у шведскага караля Карла ХІІ. За сем гадоў вайны […]

1918 год. Браніславу Тарашкевічу – дваццаць шэсць. Ён мае срэбны медаль Віленскай гімназіі, ён скончыў Пецярбургскі ўніверсітэт, дзе навучаўся ў легендарных Бадуэна дэ Куртэнэ, Карскага і Шахматава. І цяпер ён выдае “Беларускую граматыку для школ” –першую афіцыйную граматыку беларускай мовы ў найноўшай гісторыі. “Граматыка” доўгі час была галоўным падручнікам па беларускай мове, асабліва ў часы беларусізацыі 1920-х. Яна вытрымала шэсць перавыданняў і некалькі рэформаў правапісу, дажыўшы да нашых дзён як “тарашкевіца”. Жаданне працаваць для беларускай […]

Эліза Ажэшка – пісьменніца, актывістка і адна з першых феміністак Беларусі. Яна двойчы намінавалася на Нобелеўскую прэмію (праўда, саступіла Генрыку Сянкевічу і Сэльме Лагерлёф). За нелегальную (на думку расейскіх уладаў) выдавецкую дзейнасць пяць гадоў жыла пад наглядам паліцыі. А да гэтага дапамагала паўстанцам Каліноўскага, адкрывала школы для сялянскіх дзяцей і нават не пабаялася развесціся – і гэта ў далёкім 1869 годзе. Як часта бывае, адзінота і няўдачы даюць штуршок літаратурнаму таленту. Тое ж было з […]

Анастасія Слуцкая паходзіла з роду Альгерда, выйшла замуж за сына дзяржаўнага злачынцы, нарадзіла трох дзяцей, цяжарная вадзіла войска ў адкрыты бой, пахавала мужа, дала гарбуза нахабнаму мажору і крыху не дажыла да шасцідзясяці. Нетыповы лёс для жанчыны вышэйшага саслоўя XVI стагоддзя, хоць у гісторыі кожнай краіны знойдуцца такія постаці. Жанчыны, якія насуперак усеагульнаму абурэнню ці здзіўленню будавалі бізнэс, замкі, асабістае жыццё на свой густ, пісалі кнігі і нават займалі Папскі сталец. Далёка хадзіць не трэба […]

Усё жыццё Адаму не шанцавала ў каханні. Першая драма разыгралася ў студэнцкія часы, калі 20-гадовы паэт пакахаў Марылю Верашчаку. Бацькі не аддалі сваю красачку за беднага студэнта, і мужам Марылі стаў сур’ёзны прадстаўнічы граф Путкамер. Міцкевіч хацеў з ім страляцца. Граф выказаў мудрую стрыманасць. Разбітае сэрца паэта лячыла Караліна, жонка ўрача з Коўна. Пакуль Адам не заспеў яе з іншым і ў гневе ледзьве не праламіў яму галаву падсвечнікам. Наступная няўдача здарылася ў Маскве, у […]

Па згадках сучаснікаў, малады Максім Танк нагадваў кінагероя: прыгожы, іранічны і вынаходлівы. Нават варшаўская зорка аперэты дамагалася ягонай увагі!.. Але ён да скону жыцця кахаў адзіную жонку Любу. Уласна псеўданім “Максім Танк” (а сапраўднае імя паэта Яўген Скурко) з’явіўся ў 1932 годзе ў львоўскай газеце “Беларускае жыццё” пад вершам “Заштрайкавалі гіганты-коміны”. Паэт тлумачыў выбар арыгінальна: “Усе віды флоры былі разабраныя папярэднікамі і сябрамі: Колас, Гушча, Чарот, Крапіва, Бярозкін, Васілёк…”. Першы зборнік Танка мае назву красамоўную […]