Мікалай Судзілоўскі пажыў у 14 краінах, змагаўся з царызмам, хаваўся ад жандараў па ўсёй Еўропе і між іншага пабыў першым прэзідэнтам Гаваяў. Ён палепшыў становішча карэннага насельніцтва і меў вялікія планы надалей, але ў ЗША таксама былі планы на райскія астравы…

Глядзіце новы выпуск “Знакамітых беларусаў” на нашым канале:

Тэкст чытае Ігар Палынскі.

Пачалася гісторыя ў Магілёве 15 снежня 1850 года. Мікалай нарадзіўся ў сям’і судовага чыноўніка, які быў да таго ж збяднелым шляхціцам. З гімназічных гадоў паказваў вялікія здольнасці, але атрымаць вышэйшую адукацыю змог толькі ў 27 гадоў у Бухарэсце, у медычнай акадэміі. Паміж гэтымі кропкамі на маршруце прыгодаў знайшлося месца Пецярбургу, Кіеву, Саратаву і нават Лондану.

Нідзе Судзілоўскі не мог затрымацца надоўга, бо яго высочвалі царскія жандары: Мікалай быў зацяты рэвалюцыянер і практыкаваў “хаджэнні ў народ”. Урэшце ён быў вымушаны эміграваць з Расійскай імперыі назаўсёды. За мяжой рызыкі для жыцця былі меншыя, аднак і там за Судзілоўскім сачылі, так што давялося ўзяць псеўданім Нікалас Русэль, што значыць Рускі.

У Еўропе Судзілоўскі сустракаўся з Марксам і Энгельсам (выступалі на адным мітынгу); нелегальна пастаўляў зброю балгарскім рэвалюцыянерам, і нават хадзілі чуткі, што планаваў забіць Аляксандра ІІ. Так ці не, але Судзілоўскага апярэдзіў іншы беларус – Ігнат Грынявіцкі.

У 1887 годзе Мікалай пакінуў кантынент і пераехаў у Штаты па запрашэнні брата, а ўжо ў 1892-м перасяліўся на Гавайскія астравы. Напачатку жыў сярод іншых эмігрантаў: амерыканцаў, англічан, французаў, немцаў… Судзілоўскі пасяліўся ў рускай калоніі на востраве Оаху. Але неўзабаве захацеў самоты і цішыні, таму пераехаў на востраў Гавайі, дзе арандаваў 60 гектараў зямлі каля затухлага вулкана. Тут ён пабудаваў дом і вырошчваў каву, бананы, ананасы, апельсіны…

Здавалася б, вось яно, вяртанне ў згублены рай: цішыня, праца і акіян… Але Судзілоўскі і тут знайшоў прыгоду. Ён быў абураны, што амерыканцы эксплуатуюць карэннае насельніцтва, і як некалі ў Расіі, стаў агітаваць канакаў – так зваўся гэты народ – на барацьбу з прыгнятальнікамі.
Абарыгены называлі яго Куака Лукіні – Рускі Доктар. Для гавайцаў ён быў як Багушэвіч для беларусаў: тлумачыў каштоўнасць свабоды, культуры і дапамагаў у судовых і гаспадарчых справах. І, вядома ж, лячыў.

Амерыканцы вырашылі зрабіць з каралеўства Гаваі рэспубліку (каб далучыць да Штатаў). Пачалася перадвыбарчая кампанія, і тут на палітычную арэну выйшаў наш герой: стварыў нацыянальную партыю Гаваяў, якая таксама ўключылася ў гонку за ўладу. У 1901 годзе адбыліся выбары. Судзілоўскі меў шалёную папулярнасць і павагу, так што прэзідэнтам першага рэспубліканскага сената Гавайскіх астравоў стаў ён.

Прэзідэнт правёў некалькі рэформаў, якія палепшылі становішча канакаў. Планаваў адмяніць смяротнае пакаранне, увесці бясплатную адукацыю і адкрыць кансерваторыю. Але на ўсё не хапіла моцы: у Штатаў былі свае інтарэсы, а ў Гаваяў не было нават свайго войска, толькі атрад міліцыі. Судзілоўскі пратрымаўся год і падаў у адстаўку: апошняй кропляй стаў законапраект, які самі ж канакі і правалілі – за хабар.

Пасля Гавайскага расчаравання жыццё Судзілоўскага не скончылася: ён пабываў у Японіі ў час руска-японскай вайны, дзе займаўся ўлюбёнай справай – праводзіў рэвалюцыйную агітацыю (між параненых рускіх салдат). Ён верыў у камунізм, але ў Расію не паехаў. Кастрычніцкая рэвалюцыя выклікала ў яго пытанні, і запрашэнне бальшавікоў вярнуцца Судзілоўскі праігнараваў.

Доктара забіла запаленне лёгкіх, падхопленае ў 79 гадоў у кітайскім горадзе Чунцын. Памёр ён 30 красавіка 1930 года. Цела паводле ўсходняй традыцыі спалілі. Урна з прахам нястомнага падарожніка пахаваная на японскім востраве Амакуса.
Эпітафія, складзеная самім Мікалаем Судзілоўскім, сціпла паведамляе: “Сюды кінуты вандроўны жабрак”.

Падпісвайцеся на наш канал!

Глядзіце таксама:
Пане Каханку. “Смехатворныя ўчынкі, жарсці і зверствы”
“Электрычны чалавек” з Наднёмана. Якуб Наркевіч-Ёдка
Што вядома пра аўтарку “Літоўскай гаспадыні” Ганну Цюндзявіцкую?